आर्थिक घडामोडीचा अभ्यास कसा करावा ?

         संकल्पनात्मक अभ्यासाइतकेच अर्थव्यवस्था या घटकात चालू घडामोडींना महत्त्व आहे. किंबहुना संकल्पनांच्या आधारे चालू घडामोडींचा अभ्यास करत या विषयाच्या अभ्यासाचा मूलभूत पाया पक्का करता येतो. चालू घडामोडींमुळे हा विषय नेहमीच गतिमान व अद्ययावत राहतो. त्यामुळे राज्य व आंतरराष्ट्रीय स्तरावर घडणाऱ्या अर्थविषयक घडामोडी, प्रकाशित होणारे अहवाल अभ्यासणे हे अर्थव्यवस्था विषयाच्या परिपूर्ण तयारीसाठी आवश्यक आहे. या बाबतीत कुठल्या मुद्दय़ांवर भर द्यावा, ते पाहूयात. 

• विविध आंतरराष्ट्रीय अहवालातील भारताचे, शेजारील देशांचे स्थान (त्यांनी प्राप्त केलेला क्रमांक) आणि या अहवालामधील प्रथम आणि शेवटच्या स्थानावरील देश माहीत असावेत. आंतरराष्ट्रीय, राष्ट्रीय व राज्य अशा तिन्ही स्तरांवरील मानव विकास अहवाल (HDI) माहीत असावेत.
• भारताचे इतर देशांशी झालेले महत्त्वाचे आíथक करार संबंधित देश व मुख्य तरतुदी अशा प्रकारे तयार करावेत. महाराष्ट्रातील काही प्रकल्प, योजना यासाठी आंतरराष्ट्रीय संस्था/ इतर देशांशी झालेले करार यांचाही अभ्यास करणे आवश्यक आहे.
• साक्षरता, लोकसंख्येची रचना (वय, िलग, गुणोत्तर), परदेशी व्यापारातील सर्वात मोठे व कमी भागीदार, परकीय गुंतवणूक (सर्वात जास्त व कमी करणारे देश तसेच कोणत्या राज्यात सर्वात जास्त/ कमी गुंतवणूक, कोणत्या क्षेत्रात सर्वात जास्त/ कमी गुंतवणूक इत्यादी) ऊर्जा, कृषी उत्पादन इत्यादींबाबतची अद्ययावत आकडेवारी माहीत असणे आवश्यक आहे. आयातीच्या आणि निर्यातीमधील सर्वात कमी व जास्त या बाबी, देश, देशांचा समूह, वस्तू, सेवा, उत्पादने या मुद्दय़ांबाबत पाहायला हव्या. जागतिक व्यापारातील वाटा हा मुद्दाही उत्पादन सेवांबाबत महत्त्वाचा ठरतो. ही आकडेवारी भारताचा आíथक पाहणी अहवाल व महाराष्ट्राचा आíथक पाहणी अहवालात मिळेल. वेगवेगळया क्षेत्रांचा ‘जीडीपी’मधील वाटा याच स्रोतांद्वारे अभ्यासावा.
• नवे करांचे दर, नवे व्याज दर, सार्वजनिक वित्तामधील सरकारच्या उत्पन्नाचे स्रोत व त्यांची टक्केवारी आणि खर्चाचे मुद्दे व त्यांची टक्केवारी, परकीय कर्ज इत्यादींबाबत अद्ययावत आकडेवारी अर्थसंकल्पातून गोळा करता येईल.
• प्रस्तावित महत्त्वाकांक्षी योजना, अर्थकारणाच्या सामाजिक पलूंबाबतची चर्चा या गोष्टी आíथक पाहणी अहवालांतून अभ्यासाव्यात. या ठिकाणी आढळणाऱ्या नव्या संकल्पनाही समजून घ्याव्यात.
• विविध आयोगांचे आणि समित्यांचे अहवाल व शिफारशी संकल्पनात्मक प्रश्नांचा विषय होऊ शकतात. त्यामुळे संपूर्ण वर्षभरात ज्यांच्या शिफारशी सादर झाल्या असतील त्या समित्यांचा व अहवालांचा अभ्यास करणे गरजेचे आहे. काही नव्या समित्या, आयोग, राज्य तसेच राष्ट्रीय स्तरावर स्थापन झाल्या असतील तर त्यांचा विषय व कार्यकक्षा माहिती असायला हवी.

आर्थिक घडामोडींचा अभ्यास

• आंतरराष्ट्रीय करार व महत्त्वाच्या आंतरराष्ट्रीय संघटनांची संमेलने व त्यातील ठराव हे चालू घडामोडींतील महत्त्वाचे मुद्दे आहेत. काही महत्त्वाचे ठराव/ करार झाले असल्यास त्यातील मुद्दे तसेच त्यापूर्वीच्या ठरावांमधील/ करारांमधील मुख्य मुद्दे बारकाईने अभ्यासायला हवेत.
• आंतरराष्ट्रीय अर्थविषयक संघटनांचा व त्यांच्या कामांचा अभ्यास आवश्यक आहे. तक्त्यांमध्ये त्यांचा अभ्यास पुढील मुद्दय़ांच्या आधारे करता येईल- स्थापनेची पाश्र्वभूमी, स्थापनेचे वर्ष, रचना, काय्रे, अधिकार, सदस्य राष्ट्रांची संख्या, भारत संस्थापक सदस्य आहे का? भारताची भूमिका, भारतीय व्यक्ती महत्त्वाच्या पदांवर असल्यास त्यांची माहिती, भारतावर परिणाम, कामांचे मूल्यमापन याबाबत अभ्यासक्रमात नमूद केलेल्या IMF, IBRD, WTO, SAARC, ASEAN या संघटनांबरोबर युरोपियन युनियन, IBSA, BRICS, NAM इत्यादी संघटनांमधील आíथक चर्चा, निर्णय अभ्यासायला हवेत.
• राष्ट्रीय पातळीवरील ग्रामीण व कृषी विकासासाठी कार्यरत संस्था, संघटना, आयोग इत्यादींचा अभ्यास पुढील मुद्दय़ांच्या आधारे करावा. स्थापनेची पाश्र्वभूमी, शिफारस करणारा आयोग/ समिती, स्थापनेचा हेतू, वर्ष, कार्यकक्षा, रचना, कामे, मूल्यमापन, सद्यस्थिती. अभ्यासक्रमात नमूद केलेल्या नाबार्ड, भूविकास बँक ICAR, MCAER, APC, APMC इत्यादी संस्था-संघटना महत्त्वाच्या यादीत असू द्या.

      या घटक विषयाचा अभ्यासक्रम असा विभागून पाहिला असता लक्षात येते की, पायाभूत संकल्पना पक्क्या असणाऱ्या आणि चालू घडामोडींचे भान असणाऱ्या उमेदवारांसाठी हा विषय भरपूर गुण कमावूनदेणारा आहे. अर्थव्यवस्थेच्या तयारीसाठी संकल्पनात्मक अभ्यास
आवश्यक आहे.

     आयोगाने ज्याअर्थी महाराष्ट्राच्या विशेष संदर्भात असे म्हटले आहे त्यातून असे स्पष्ट होते की, उमेदवाराला महाराष्ट्रविषयक अद्ययावत गोष्टींची माहिती असणे अपेक्षित आहे. याचबरोबर काही मूलभूत गोष्टींबाबत महाराष्ट्राची माहिती / अभ्यास गरजेचा ठरतो. महाराष्ट्राच्या अर्थव्यवस्थेची वैशिष्टय़े, पंचवार्षकि योजनांमधील महत्त्वाचे मुद्दे इत्यादी बाबी.
भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा पारंपरिक अभ्यास करताना तुलनात्मक पद्धतीने करावा. महाराष्ट्रातील कृषिविषयक बाबी, ग्रामीण, नागरी, पायाभूत सुविधा या बाबी चालू घडामोडीच्या अनुषंगाने अभ्यासाव्यात. राष्ट्रीय स्तरावरील उत्पादने, सेवा, परकीय गुंतवणूक, आयात, निर्यात इत्यादी बाबतीत महाराष्ट्राचा क्रमांक, त्यामागील पुढील व पहिल्या स्थानावरील राज्ये या
बाबी तुलनात्मक तक्त्यामध्ये नोंदवून पक्क्या कराव्यात.