Science and Technology लेबल असलेली पोस्ट दाखवित आहे. सर्व पोस्ट्‍स दर्शवा
Science and Technology लेबल असलेली पोस्ट दाखवित आहे. सर्व पोस्ट्‍स दर्शवा
Post views: counter

ऊर्जा - Energy

उर्जा (Energy) 


  1. एखाद्या पदार्थात असलेली कार्य करण्याची क्षमता म्हणजेच त्या पदार्थाची ऊर्जा होय.
  2. MKS पध्दतीत ऊर्जा ज्युल या एककात मोजतात तरCGS पध्दतीत अर्ग हे ऊर्जेचे एकक होय.
  3. कार्या प्रमाणे ऊर्जा ही सुध्दा अदिश राशी आहे.
  4. निसर्गामध्ये ऊर्जेची यांत्रिक ऊर्जा, रासायनिक ऊर्जा, ऊष्णता ऊर्जा, प्रकाश ऊर्जा, ध्वनी ऊर्जा, आण्विक ऊर्जा इ. विविध रुपे आढळतात.
यांत्रिक उर्जा:
 यांत्रिक ऊर्जा दोन प्रकारात आढळून

बल - Force

बल (Force)

  1.   न्यूटनच्या पहिल्या नियमावरून, अचल वस्तु गतिमान करण्यासाठी किंवा वस्तुची सरळ रेषेतील एक समान गती बदलण्यासाठी आवश्यक असणाऱ्या भौतिक राशीस बल असे म्हणतात.
  2. बलाद्वारे आपण-----गतिमान वस्तुत वेगाच्या परिमानात बदल घडवून आणू शकतो.----- वेगाचे परिमाण तसेच राखून केवळ गतीची दिशा बदलू शकता किंवा----- वेगाचे परिणाम व दिशा या दोहोंमध्ये बदल करू शकतो.
  3. बल या राशीस परिणाम व दिशा असल्यामुळे बल ही सदिश राशी आहे. ०४. CGS पध्दतीत बलाच्या एककास
Post views: counter

हायड्रोजन

हायड्रोजन 
उदजन → He

उदजन (हायड्रोजन) (अणुक्रमांक: १) 

हे एक रासायनिक मूलद्रव्य आहे. रसायनशास्त्रात उदजन H ह्या चिन्हाने दर्शवितात. सामान्य तापमानाला आणि दाबाला उदजन वायुरूपात असतो. उदजन हा रंगहीन, गंधहीन, चवरहित व अतिशय ज्वलनशील वायू आहे. स्थिर स्वरूपात असताना उदजनचे रेणू प्रत्येकी २ अणूंनी बनलेले असतात. १.००७९४ ग्रॅ/मोल एवढा अणुभार असणारे उदजन हे सर्वांत हलके मूलद्रव्य आहे. उदजन हे विश्वात सर्वाधिक आढळणारे मूलद्रव्य आहे. विश्वात आढळणाऱ्या सर्व पदार्थांच्या वजनापैकी ७५ टक्के वजन उदजनचे आहे. विश्वातील बहुतेक ताऱ्यांमध्ये मुख्यत्वे उदजन हेच मूलद्रव्य प्लाज्मा ह्या स्वरूपात सापडते. पृथ्वीवर उदजन क्वचित मूलद्रव्य स्वरूपात आढळतो. उदजनचे औद्योगिकरीत्या उत्पादन मिथेनसारख्या कर्बोदकपासून केले जाते. बहूतकरून या मूलद्रव्य स्वरूपात तयार केलेल्या उदजनचा वापर संरक्षित पद्धतीने उत्पादनाच्या स्थळीच केला जातो. अशा उदजनचा वापर मुख्यत्वे खनिज- इंधनांच्या श्रेणीवाढीसाठी व अमोनियाच्या उत्पादनासाठी केला जातो. इलेक्ट्रॉलिसिस पद्धतीने पाण्यापासूनही उदजन तयार करता येतो, पण नैसर्गिक वायूपासून उदजन मिळवण्यापेक्षा ही पद्धत खूपच जास्त महाग पडते.

हेलियम

 हेलियम 


• नाव, चिन्ह, अणुक्रमांक- हेलियम, He, 2

दृश्यरू , परंगहीन वायू

रासायनिक श्रेणी निष्क्रीय वायू

• अणुभार- 4.002602ग्रॅ·मोल −१

• भौतिक गुणधर्म स्थिती- वायू

हेलियम हा एक रंगहीन, गंधहीन, चवरहीत, बिनविषारी, उदासीन वायू आहे. हेलियम हे २ अणूक्रमांकाचे रासायनिक मूलद्रव्य आहे.

हेलियमचा वितळण्याचा आणि वायूरूप होण्याचा बिंदु सर्व मूलद्रव्यात सर्वात कमी आहे. अतिशय पराकोटीच्या कमी तपमानाचा अपवाद सोडता हेलियम नेहेमी वायूरूपातच सापडतो.

लिथियम

 लिथियम 



• नाव, चिन्ह, अणुक्रमांक- लिथियम, Li, 3 दृश्यरूप

• रासायनिक श्रेणी- अल्कली धातू

• अणुभार- 6.941ग्रॅ·मोल −१

• भौतिक गुणधर्म-स्थिती- घन

(Li) ( अणुक्रमांक ३) अल्कली धातूरूप रासायनिक पदार्थ. ग्रीक भाषेतील शब्द लिथॉस म्हणजे दगड या अर्थाने या धातूस लिथियम नाव देण्यात आले आहे. १८१७ साली स्वीडिश रशायनशास्त्रज्ञ आर्फेडसन यांनी लिथियमचा शोध लावला. तर १८५५ साली जर्मन

बेरिलियम

 बेरिलियम 



• सर्वसाधारण गुणधर्म- दृश्यरूप

• अणुभार- ग्रॅ·मोल −१


(Be) (अणुक्रमांक ४) बेरिलियम (मराठीत बिडूर)हा एक असा धातू आहे की जो पाण्यात बुडत नाही, पोलादापेक्षाही ताकदवान आहे, रबरासारखा लवचिक, प्लॅटिनम सारखा कठीण आणि कायमचा टिकाऊ असे याचे गुण आहेत. उत्कृष्ट उष्णता वाहकता, उष्णता संचयनाची उच्च क्षमता आणि उष्णता रोधकता हे गुण बेरिलियमच्या अंगी असल्याने याचा वापर अवकाश अभियांत्रिकीत शक्य झाला. बेरिलियमपासून तयार होणारे भाग आपली तंतोतंत घडण आणि काटेकोर आकार
Post views: counter

एमपीएससी पेपर-१ : घटक पर्यावरण


पर्यावरणशास्त्र घटकाची तयारी




                           सामान्य क्षमता चाचणी पेपर १च्या दिलेल्या अभ्यासक्रमातील भाग- ६ म्हणजेच पर्यावरणशास्त्र. 



Post views: counter

माहिती तंत्रज्ञान




                                 माहिती तंत्रज्ञान म्हणजे माहितीची निर्मिती, एकत्रीकरण, माहितीवर केलेली प्रक्रिया, साठा, माहितीची एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी केलेली देवाणघेवाण या प्रक्रिया. माहिती तंत्रज्ञानामध्ये संगणक महत्त्वाची भूमिका पार पाडतो. माहिती तंत्रज्ञानामध्ये कच्च्या माहितीचे रूपांतर उपयोगी माहितीमध्ये केलेले असते. प्रक्रिया केलेल्या माहितीचे पुनर्चक्रीकरण केले जाते.
या माहितीचा संचय करून तिचा उपयोग दुसऱ्या प्रक्रियेसाठी केला जातो तसेच प्रक्रिया केलेली माहिती दुसऱ्या माहितीसाठी एकत्रित करून तिचा परिणाम वाढवता येतो. संचय केलेली माहिती नव्या स्वरूपात मिळू शकते. माहितीचे हे नवे स्वरूप समजण्यास सोपे असते.

आधुनिक समाजातील संगणकाची भूमिका -

  1. व्हच्र्युअल रिअॅलिटी (आभासी सत्य) :  प्रत्यक्ष असावे तसे संगणकाच्या मदतीने तयार केलेले आणि वस्तुत: कृत्रिम असलेले सभोवतालचे वातावरण म्हणजेच आभासी सत्य. संगणकीय खेळांमध्ये याचा मोठय़ा प्रमाणावर उपयोग केला जातो. वैद्यक क्षेत्रातील संशोधनासाठी तसेच शिक्षण क्षेत्रातही याचा प्रभावी उपयोग केला जातो. जाहिरात क्षेत्रात ग्राहकांना आकर्षति करण्यासाठी याचा प्रभावीपणे उपयोग केला जातो.
  2. टेलिमेडिसिन : संपर्क तंत्रज्ञान, माहिती तंत्रज्ञान, जैव-वैद्यक अभियांत्रिकी आणि वैद्यकशास्त्र यांच्या एकत्रीकरणातून टेलिमेडिसिन विकसित झाले आहे. साधारणत: या तंत्रानुसार रुग्णाचा वैद्यकीय अहवाल तज्ज्ञ डॉक्टरांकडे पाठवला जातो.
Post views: counter

तंतू प्रकाशशास्त्र-(Optical Fiber)




तंतू प्रकाशशास्त्र-(Optical Fiber):

                     ऑप्टिकल फायबर म्हणजे अत्यंत शुद्ध काचेचा तंतू. या तंतूचा व्यास अतिशय लहान असतो. अशा १००० तंतूंच्या जुडग्याचा व्यास एका मिलिमीटरपेक्षाही कमी असतो. सर्वसाधारणपणे एखाद्या संदेशाचे वहन करण्यासाठी त्याचे रूपांतर इलेक्ट्रिकल इम्पल्सेसमध्ये करून ते तांब्याच्या तारांमधून वहन केले जाते, जेव्हा अशा संदेशांचे रूपांतर प्रकाशलहरींमध्ये करून त्यांचे वहन काच किंवा प्लॅस्टिकच्या तंतूंमधून केले जाते, तेव्हा त्या तंत्रज्ञानाला तंतू प्रकाशशास्त्र असे म्हणतात. प्रकाशीय तंतूंमधून प्रकाशाचे वहन संपूर्ण अंतर्गत परावर्तन या तत्त्वांच्या आधारे होते. परंपरागत संदेशवहन व्यवस्थेपेक्षा फायबर ऑप्टिकल्सचा महत्त्वाचा फायदा म्हणजे हे तंतू केसाच्या आकाराचे असल्याने एका
Post views: counter

ग्लोबल वॉर्मिंग म्हणजे काय ? Global Warming


                          ग्लोबल वॉर्मिंग किंवा जागतिक तामपानवाढीचे दृश्य परिणाम आता दिसू लागले आहेत. त्या परिणामांमागे नेमकं आहे तरी काय याचा सांगोपांग आढावा. सोबत , पर्यावरणविषयक कामाबद्दल नोबेल पारितोषिक मिळविणारे अल गोर यांच्या कार्याचा आढावा...
                         गेली काही वर्ष दर उन्हाळ्यात तापमानाचे आकडे वृत्तपत्रे छापतात. दूरचित्रवाणीवर सुमारे ३५ सेकंद एखादा तज्ज्ञ त्याबद्दल काहीतरी मत व्यक्त करतो. त्याला मध्येच तोडून जाहिराती सुरू होतात आणि मग दूरचित्रवाणी निवेदक जागतिक तापमानवाढीचा हा परिणाम असल्याचं सांगतो. मुंबईत किंवा राजस्थानात धुंवाधार पाऊस पडतो , लगेच त्याचा संबंध जागतिक
Post views: counter

भारत: पर्यावरण विषयक आंतरराष्ट्रीय करार


भारताने स्विकारलेले विविध पर्यावरण विषयक आंतरराष्ट्रीय करार



१) रामसर करार -

  • वर्ष - १९७१
  •  दलदली प्रदेशाचे पान पक्ष्यांचा प्रमुख अधिवास म्हणून संवर्धन व धोरणी वापर
  • अमलात येण्याचे वर्ष - १९७५
  • भारताने मान्य केला - १९८२


२) CITES -

  • वर्ष - १९७३
  •  संकटग्रस्त प्राणी व वनस्पतींमधील आंतरराष्ट्रीय व्यापाराचे नियंत्रण
  • अमलात येण्याचे वर्ष - १९७६
  • भारताने मान्य केला - १९८०


Post views: counter

विज्ञान व तंत्रज्ञान विकास या घटकाची तयारी कशी करावी ?


               अर्थव्यवस्थेच्या विकासाचा विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या विकासाशी जवळून संबंध असल्याने ‘विज्ञान-तंत्रज्ञान’ हा घटक अर्थशास्त्राशी संबंधित एमपीएससीच्या मुख्य परीक्षेच्या पेपर ४ मध्ये समाविष्ट करण्यात आला आहे. या घटकाची तयारी कशी करावी, याविषयी..
अर्थव्यवस्थेचा विकास हा बव्हंशी विज्ञान व तंत्रज्ञानाच्या विकासावर अवलंबून असतो. उमेदवारांनी पूर्व परीक्षेसाठी ‘सामान्य विज्ञान’ समजून घ्यायला हवे. मुख्य परीक्षेसाठी सामान्य विज्ञान विषयाचे उपयोजन म्हणजेच तंत्रज्ञान हे वेगवेगळ्या ‘आíथक’ बाबींशी संबंध जोडून अभ्यासायला हवे अशी आयोगाची अपेक्षा आहे. मुख्य परीक्षेचा अभ्यासक्रम पाहिल्यानंतर लक्षात येते की, तंत्रज्ञान व त्याचा मानवी कल्याणासाठी उपयोग या अनुषंगाने सर्व घटक अभ्यासणे आयोगाला अभिप्रेत आहे. या घटकाचा पद्धतशीर अभ्यास कशा प्रकारे करायचा ते पाहू या.