३० प्रश्नांसाठी साधारणत: सहा ते नऊ उतारे विचारले जाऊ शकतात. उताऱ्यांची संख्या जितकी जास्त, तितके प्रत्येक उताऱ्यावर आधारित प्रश्न कमी. म्हणूनच उताऱ्यांची संख्या वाढल्यास थोडेच प्रश्न सोडविण्यासाठी बराच मजकूर वाचावा लागतो. याउलट उताऱ्यांची संख्या कमी ठेवून प्रत्येक उताऱ्यावर जास्त प्रश्न विचारले गेल्यास अशा उताऱ्यांवरील अवलंबित्व वाढते. दोन्हींपकी कोणत्याही परिस्थितीत उताऱ्याची भाषा व मजकूर समजून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. मागील चार वर्षांतील सीसॅटच्या पेपरमधील उताऱ्यांचे विश्लेषण केल्यास असे दिसून येते की, उताऱ्यांचे विषय हे ठरावीकच असतात. बहुतेक उताऱ्यांचे विषय हे नागरी सेवांशी निगडित असतात. यामध्ये अर्थशास्त्र, लोकशाही, घटना, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, हवामानशास्त्र, पर्यावरण, सामाजिक प्रश्न अशा विषयांचा अंतर्भाव होतो. तसेच अनेक वेळा असे दिसून आले आहे की, ठरावीक लेखकांनी लिहिलेले लिखाण उताऱ्यांच्या स्वरूपात हमखास विचारले जाते. यामध्ये पंडित नेहरू, अमर्त्य सेन, महात्मा गांधी यांच्या लिखाणाबरोबरच देशाच्या आíथक पाहणीतून घेतलेले लिखाण उताऱ्यांच्या स्वरूपात वाचायला मिळते. याचबरोबर मनोरंजन मोहंती, कृष्णकुमार, माधव मेहरा, स्वामी विवेकानंद यांनी केलेल्या लिखाणाचादेखील उताऱ्यांच्या स्वरूपात समावेश असतो. जागतिक बँकेच्या विविध अहवालांमधूनही उताऱ्यांचा मजकूर घेतलेला पाहायला मिळतो.
- उताऱ्याविषयी..
- प्रश्नांविषयी..
(अ) सर्वसमावेशक स्वरूपाचे प्रश्न (Generic Questions)
यामध्ये उतारा संपूर्ण वाचल्यानंतर व त्याचा एक परिपूर्ण लिखित नमुना अशा संदर्भात विचार केल्यानंतर सोडवता येणारे प्रश्न! हे प्रश्न अशा प्रकारचे असतात-
- उतारा लिहिण्यामागचा लेखकाचा मूळ हेतू कोणता?
- उताऱ्याचे योग्य शीर्षक कोणते असावे?
- उताऱ्यातील मध्यवर्ती संकल्पना कोणती?
- हा उतारा कोणत्या विषयाच्या मोठय़ा लिखाणाचा भाग होऊ शकतो?
- ठरावीक माहितीवर आधारित प्रश्न (Specific Questions)
- ही चळवळ किती वष्रे अस्तित्वात होती?
- केंद्र सरकारच्या या योजनेनुसार खालीलपकी कोणते घटक सवलतीस पात्र आहेत?
- उताऱ्यात उपस्थित असणारे खालीलपकी कोणते मुद्दे सील माशांच्या ऱ्हासासाठी कारणीभूत आहेत?
- खालीलपकी कोणत्या कारणांमुळे क्षयरोगाची बाधा होऊ शकते?
आपण हे पाहिलेच आहे की, सर्वसमावेशक स्वरूपाच्या प्रश्नांची उत्तरे एका वाचनात देता येऊ शकतात. ठरावीक माहितीवर आधारित प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी मात्र उताऱ्याचा
पुन्हा एकदा आधार घ्यावा लागतो. तसेच उताऱ्यामध्ये अनेक वेगवेगळे मुद्दे, वेगवेगळ्या पद्धतीने मांडलेले असतात. आपल्याला उत्तर देण्यासाठी आवश्यक असलेली माहिती, उताऱ्यात नेमकी कुठे दिलेली आहे, हे समजण्याकरता उताऱ्याचे संपूर्ण वाचन गरजेचे ठरते.
उत्तम शब्दसंग्रह असणे हे या प्रश्न प्रकारासाठी खूप गरजेचे आहे. त्याचबरोबर वाचनाचा वेगही चांगला असायला हवा. वाचनाचा वेग आणि वाचनाशी निगडित सवयी या गोष्टी सुधारता येतात. त्यासाठी काही नियोजनबद्ध तयारी करण्याची व कष्ट घेण्याची गरज आहे. जर उताऱ्यावरील प्रश्न हा संपूर्ण CSAT च्या पेपरमधील एक मुख्य घटक असेल, म्हणजे जवळपास ३० प्रश्न हे जर का उताऱ्यांवर आधारित असतील तर त्या अनुषंगाने दिलेल्या १२० मिनिटांमध्ये खूप सारा मजकूर वाचावा लागणार हे ओघाने आलेच. त्यामुळे वाचनाचा वेग उत्तम असणे आवश्यक असते. एकंदरीत सीसॅटमधील सर्वच घटकांसाठी भरपूर सराव हा
महत्त्वाचा मुद्दा आहे. उताऱ्याचे आकलन व त्यावरील प्रश्नांबाबतची प्राथमिक माहिती समजून घेऊन आगामी काळात दर्जेदार अभ्यास साहित्यातून भरपूर सराव करणे उमेदवारांसाठी अपरिहार्य आहे.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा